Sterylizacja jest procesem polegającym na całkowitym odkażaniu przyrządów czy powierzchni. Umożliwia wyeliminowanie wszystkich form drobnoustrojów chorobotwórczych. Ma to ogromne znaczenie w gabinetach podologicznych, gdzie pracuje się ze skórą różnych pacjentów. Bardzo często objęta jest ona stanami infekcyjnymi, np. grzybicą, mającą charakter zaraźliwy. Dlatego też sama dezynfekcja jest niewystarczającą. Na czym polega sterylizacja? Jak ją przeprowadzić w gabinecie podologicznym?
Sterylizacja – czym jest? Co ją różni od dezynfekcji?
W gabinetach podologicznych dbanie o higienę przyrządów i całej przestrzeni jest niezwykle ważne. Zapewnia bezpieczeństwo pacjentom i chroni przed rozprzestrzenianiem się różnych infekcji i stanów zapalnych. Kompleksowy proces eliminacji drobnoustrojów chorobotwórczych to tzw. dekontaminacja. Jej celem jest zabicie wszystkich patogenów (w każdej formie) bytujących na używanych narzędziach.
Dekontaminacja przebiega w 3 etapach.
- Mechaniczne oczyszczanie – jest to pierwsza faza, której celem jest maksymalne pozbycie się brudu. Zwykle polega ona na potraktowaniu przyrządów ciepłą wodą i odpowiednim płynem czyszczącym. Nieco inaczej sytuacja wygląda w przypadku frezów. Do ich czyszczenia należy użyć specjalnych szczoteczek, zwłaszcza jeśli chodzi o nakładki diamentowe. Frezy również można umyć pod ciepłą wodą, jednak etap ich „szczotkowania” jest kluczowy i nie można go pominąć. Wynika to ze specyfiki nakładek (ziarnistość).
- Dezynfekcja – jest to proces odkażania, czyli zabijania patogenów. Dezynfekcja jednak jest skuteczna tylko w przypadku form wegetatywnych. Drobnoustroje w postaci przetrwalnikowej, czyli odpornej na działanie różnych czynników zwalczających (np. promienie UV, wysoka temperatura) nie są podatne na procesy dezynfekujące i są w stanie je przeżyć. W sytuacji, gdy środowisko na powierzchni przyrządów wraca do swojego naturalnego trybu, uaktywniają się i funkcjonują dalej – rozmnażają się i przenoszą. Dezynfekcja eliminuje ryzyko zagrożenia zdrowia działaniem patogenów, jednak nie uwalnia od nich całkowicie.
- Sterylizacja – jest to proces całkowitego wyjałowienia. Oznacza to, że prowadzi do likwidacji patogenów występujących zarówno w postaci wegetatywnej, jak i przetrwalnikowej. Zapewnia więc całkowite usunięcie drobnoustrojów chorobotwórczych. Sterylizacja jest wymagana przez sanepid.
Choć mogłoby się wydawać, że proces dekontaminacji można ograniczyć do samego oczyszczenia i sterylizacji, to jednak nie wolno pomijać etapu dezynfekcji. Jej zastosowanie znacznie zmniejsza liczbę drobnoustrojów chorobotwórczych i wzmacnia działanie procesów sterylizacyjnych. Dlatego też obie metody nawzajem współpracują, zapewniając najwyższe bezpieczeństwo i higienę przyrządów podologicznych.
Każdy proces sterylizacji powinien prowadzić również do konserwacji sprzętu, co zapewnia mu długie działanie i przydatność. Odpowiednie przechowywanie i zabezpieczenie sprzętu to również jeden z elementów procesu sterylizacji.
Jakie są metody sterylizacji?
Wyróżnia się 3 główne metody sterylizacji:
- fizyczno-termiczną,
- fizyczną nietermiczną,
- chemiczno-fizyczną.
Sterylizacja fizyczno-termiczna
W obszar tego rodzaju sterylizacji wchodzą dwie metody: sterylizacja parą wodną (np. przy użyciu autoklawy) oraz sterylizacja gorącym powietrzem. W przypadku sterylizacji parą wodną wyróżnia się dwie techniki:
- grawitacyjną – polega ona na wyparciu powietrza przez parę wodną. Mechanizm ten najczęściej spotyka się w małych sterylizatorach;
- próżniową – polega na wzajemnym oddziaływaniu na siebie pary wodnej i wysokiego ciśnienia. Po podgrzaniu urządzenia wytwarza się para wodna, powodująca wzrost ciśnienia. Wysokie ciśnienie “wypycha” powietrze, czym robi miejsce dla pary wodnej. Sterylizacja próżniowa jest charakterystyczna dla autoklawy.
Sterylizacja za pomocą suchego i gorącego powietrza polega na podniesieniu temperatury w urządzeniu do 160–180 stopni. Czas trwania tej sterylizacji zależy od wytrzymałości danego materiału. Nie każde przyrząd będzie nadawał się do sterylizacji tą metodą.
Sterylizacja fizyczna nietermiczna
W zakres tych metod również wchodzą dwie techniki:
- sterylizacja promieniowaniem,
- sterylizacja filtracyjna.
Pierwsza z nich zachodzi z wykorzystaniem promieni UV lub promieniowania jonizującego. Mechanizm działania polega na naświetlaniu wiązka światła. Wpływa ona na zmianę struktury kwasów nukleinowych patogenów, co w dalszej konsekwencji prowadzi do uszkodzenia ich DNA, a ostatecznie – śmierci.
Co istotne, musi być ona dokładnie skierowana na sterylizowane miejsca. Wiązka się nie rozprasza, dlatego oczyszczone zostaną tylko te obszary, na które bezpośrednio nakierowane są promienie. Najbardziej aktywne i skuteczne jest promieniowanie o długości fali 254 nm.
Metoda UV nie jest skuteczna w likwidacji form przetrwalnikowych i może być szkodliwa dla ludzkiego organizmu, dlatego też stosuje się ją głównie do oczyszczania powierzchni lub powietrza. Z kolei promieniowania jonizujące dobrze sprawdza się przy wyjałowieniu przyrządów.
Sterylizacja filtracyjna zachodzi przy użyciu specjalnych filtrów. Stosuje się ją jednak w odniesieniu do sterylizacji cieczy i gazów, dlatego też nie jest metodą stosowaną w gabinetach podologicznych.
Sterylizacja chemiczno-fizyczna
Jest to rodzaj sterylizacji przebiegającej z wykorzystaniem substancji chemicznych. Może być to:
- sterylizacja gazowa z użyciem tlenku etylenu lub formaldehydu,
- sterylizacja przy użyciu substancji takich jak roztworów aldehydu glutarowego lub kwasu nadoctowego.
Sterylizacja z wykorzystaniem tlenku etylenu musi być przeprowadzana w specjalnym pomieszczeniu, wyposażonym w sprawny system wentylacji, gdyż może stwarzać zagrożenie dla osób przeprowadzających zabieg. Tlenek etylenu ma silne właściwości bakterio- i wirusobójcze. Ma zdolność do wnikania w głąb sterylizowanego przyrządu.
Z kolei mechanizm sterylizacji gazowej z wykorzystaniem formaldehydu przebiega w kilku etapach. Pierwszy z nich wiąże się z przekształceniem substancji w formę gazową. Dzieje się to pod wpływem licznej i powtarzalnej zmiany ciśnienia. Na początku wytwarza się próżnię wstępną, do której wtłacza się wielokrotnie parę wodną i formaldehyd.
Na skutek zmian ciśnienia formaldehyd wnika w warstwy przyrządów, usuwają drobnoustroje chorobotwórcze. Substancja ta jest bardzo reaktywna i kontakcie z powietrzem można stwarzać ryzyko wybuchu. Dlatego należy zachować szczególną ostrożność.
Roztwór aldehydu glutarowego ma bardzo silne właściwości bakterio-, wiruso- i grzybobójcze. Zwykle stosuje się go w stężeniu 2%. Z kolei w przypadku kwasu nadoctowego używa się zdecydowanie niższych stężeń, standardowo mieści się to w granicach 0,1–0,5%. Substancja ta jest reaktywna i może działać toksycznie, choć w niskich stężeniach jest bezpieczna.
Autoklaw – podstawowy sprzęt w gabinecie podologicznym
Autoklaw umożliwia przeprowadzenie sterylizacji pod wpływem sprężonego powietrza. Spełnia wszystkie wymogi sanepidu, dlatego też jest urządzeniem wymaganym we wszystkich salonach podologicznych czy kosmetycznych. W pracy tego urządzenia wyróżnia się okres wzrostu temperatury i jej wyrównania. Odpowiedni tryb zależy od metody odpowietrzania autoklawu i materiału, z którego wyprodukowane są sterylizowane przyrządy.
Do szybkiej sterylizacji, umożliwiającej natychmiastowe użycie narzędzi, korzysta się z tzw. cyklu szybkiego. Polega on na podniesieniu temperatury do 134 °C w ciągu niecałych 5 minut. W cyklu tym pomijana jest faza wstępna i suszenie końcowe.
Jak przechowywać wysterylizowane narzędzia?
Narzędzia, które nie będą używane natychmiast po sterylizacji, należy odpowiednio przechowywać. Dzięki temu będą zabezpieczone przed działanie patogenów. Osuszone przyrządy należy włożyć do specjalnych torebek sterylizacyjnych. Opakowanie należy szczelnie zamknąć. Do woreczków sterylizacyjnych stosuje się specjalne urządzenie – zgrzewarkę.
Przed rozpoczęciem całego procesu dekontaminacji, a zwłaszcza etapu dezynfekcji i sterylizacji, należy założyć rękawiczki ochronne. Warto też przestrzegać zasady jednorazowych przyrządów. Jeśli ich przeznaczeniem jest użycie tylko raz, to należy je wyrzucić bez poddawania sterylizacji.
