Haluksy – czym są i jak je rozpoznać?

Haluks to najczęstsza deformacja w obrębie stóp. Dotyczy palca dużego, który zostaje wykrzywiony w stronę pozostałych. M.in. stąd charakterystyczna nazwa tego schorzenia – paluch koślawy. Zniekształcenie przyczynia się do rozwoju stanu zapalnego, co wywołuje ból. Dlatego też haluksy są nie tylko defektem estetycznym, ale przede wszystkim przeszkadzają w codziennym funkcjonowaniu i sprawiają dyskomfort. Czym dokładnie są haluksy? Co je wywołuje i jak można je leczyć?  

Haluksy – czym są? Jak powstają?  

Haluks jest zniekształceniem powstającym na obszarze I stawu śródstopno-paliczkowego. Wiąże się z koślawym ustawieniem palucha dużego i szpotawym ustawieniem kości śródstopia. Z tego powodu paluch koślawy zostaje skierowany „do wewnątrz”,  w stronę pozostałych palców.  

Szacuje się, że dolegliwość ta dotyczy ok. 5% społeczeństwa, przy czym bardziej podatne na rozwój haluksów są kobiety.  

Najczęściej powstają w wyniku noszenia butów na wysokim obcasie, które nierównomiernie rozkładają nacisk i sprawiają, że jest on większy w przedniej części stopy. Dodatkowo buty ze szpicem zwiększają ucisk.  

Pod wpływem działania tych sił tworzą się różne zniekształcenia i dolegliwości bólowe. To sprawia, że stopa przestaje funkcjonować właściwie – jest przeciążona, osłabia się kondycja i wytrzymałość mięśni stabilizujących, a duży palec przestaje być podporą w czasie chodzenia i powoduje ból.  

Haluksy – przyczyny. Co sprzyja rozwojowi palucha koślawego?  

Czynniki sprzyjające rozwojowi haluksów są liczne i różnorodne. Duże znaczenie ma genetyczna tendencja, zwłaszcza dziedziczona w linii żeńskiej – szacuje się, że średnio w 60-70% przypadków zauważa się rodzinne występowanie palucha koślawego. Kolejną bardzo powszechną przyczyną jest noszenie butów na obcasie, zwłaszcza z czubem w szpic. W zapobieganiu haluksom nie sprzyja również brak aktywności fizycznej czy długie przebywania w jednej pozycji – stojącej lub siedzącej.  

Ryzyko rozwoju palucha koślawego zwiększa:  

• nadwaga, otyłość, ciąża – wiąże się to ze zgromadzeniem zbyt dużej ilości kilogramów w organizmie, przez co stopy, dźwigające całe ciało są przeciążone w różnych miejscach;  
• zmiany hormonalne, zwłaszcza w czasie ciąży i w okresie menopauzalnym; 
• genetycznie niewłaściwa budowa I kości śródstopia lub jej zwiększona ruchliwość; 
• osłabienie mięśni i więzadeł stopy – cała struktura nie trzyma się wówczas „w ryzach”; 
• reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) – paluch koślawy jest jedną z częstszych deformacji, rozwijających się w wyniku tzw. stopy reumatoidalnej; 

• brak aktywności fizycznej;  
• wcześniejsze urazy w obrębie stóp.  

Wystąpienie haluksów i ich dalszy rozwój związany jest silnie ze wszystkimi sytuacjami, w których dochodzi do przeciążenia stopy. Dlatego ważne jest, aby w ramach profilaktyki, nosić np. odpowiednie wkładki ortopedyczne, dobierane m.in. przez podologa. Zapewniają one równomierny rozkład nacisku i pozwalają uniknąć przeciążenia stopy.  

Haluksy – jak rozpoznać? Objawy 

Cechą typową dla rozwoju haluksów jest obecność stanu zapalnego w obrębie zniekształconego palca. Dlatego też dolegliwości tej towarzyszy ból, zwiększający swą intensywność w czasie chodzenia i innych aktywności wzmagających nacisk.  

Dodatkowo nierównomierny nacisk wpływa na podrażnienie nerwów czuciowych, znajdujących się z przodu stopy, co nasila dolegliwości bólowe i sprzyja wystąpieniu obrzęku.  

W obrębie samego palucha koślawego można zauważyć również zgrubienie od wewnętrznej strony i wraz z postępowaniem schorzenia – coraz większe wykrzywienie w kierunku pozostałych palców. Powstaje charakterystyczne wybrzuszenie. W bardzo zaawansowanych, i stosunkowo rzadkich, sytuacjach wykrzywienie może doprowadzić do momentu, w którym paluch koślawy nachodzi na sąsiadujący z nim palec.  

Inne objawy towarzyszące haluksom to:  

• nadwrażliwość na dotyk; 
• poranne uczucie zesztywnienia palców lub całej stopy; 

• tendencja do powstawania odcisków i modzeli; 
• zmniejszony i ograniczony zakres ruchów palucha koślawego;  
• może dochodzić do chwilowego i miejscowego drętwienia stopy.  

Z obecnością haluksów nierozerwalnie wiąże się ból. Jego natężenie zwiększa się podczas noszenia butów i poruszania się. Dlatego osoby chorujące bardzo często mają problem z dopasowaniem obuwia, które nie sprawiłoby im dyskomfortu.  

Uciążliwość tej przypadłości sprawia, że nie da się jej lekceważyć i zazwyczaj podejmuje się odpowiednie leczenie. Choć ze względu na fakt, iż początkowo rozwija się bezboleśnie, może być podjęte nawet po upływie kilku lat.  

Haluksy – jak leczyć?  

W kwestii leczenia haluksów istnieje duża różnorodność dostępnych metod. Od specjalnych plastrów nasyconych olejkami, przez różne przyrządy podologiczno-ortopedyczne (separatory, wkładki, poduszki ochronne) po zabiegi chirurgiczne. Poniżej omawiamy najpopularniejsze z nich.  

Plastry  

Plastry ochronne na haluksy są jednym z działań zachowawczych. Pozwalają przede wszystkim uniknąć palucha koślawego. Jeśli już się pojawi to sprzyjają procesom jego eliminacji (dzięki nasyceniu różnymi substancjami, w tym olejkami), choć same w sobie są niewystarczające.  

Ich funkcją jest przede wszystkim mechaniczna ochrona deformacji, m.in. podczas chodzenia. Najlepiej połączyć je z maścią o działaniu przeciwzapalnym.  

Kliny, separatory 

Kliny i separatory to przyrządy ortopedyczne. Ich celem jest skierowanie palca we właściwą stronę oraz zmniejszenie tarcia i bólu podczas chodzenia. Polecane są w przypadkach, gdy palce znacznie na siebie nachodzą. Pomocne mogą być również nakładki i obuwie ortopedyczne wyrównujące przeciążenie. Jednak ich zadaniem jest jedynie złagodzenie dolegliwości bólowych.  

Poduszki, wkładki, opaski 

Poduszki ochronne, silikonowe wkładki czy opaski żelowe to produkty, które chronią przed dyskomfortem w czasie chodzenia. Wspierają równomierny rozkład siły nacisku oraz zmniejszają odczuwany dyskomfort i ból. Mogą być stosowane w celach profilaktycznych, np. przed wyjściem, na którym kilka godzin trzeba spędzić w niewygodnym obuwiu czy szpilkach.  

Aparaty korekcyjne  

Aparaty korekcyjne mogą być zalecone do stosowania w ciągu dnia, jak i w nocy. Sprzyjają łagodzeniu dolegliwości bólowych i zapobiegają dalszemu pogłębianiu się schorzenia. Są pomocne zarówno w profilaktyce haluksów, jak i w regeneracji stopy po zabiegu ich chirurgicznego usunięcia. Mechanizm działania opiera się na odwiedzeniu palucha koślawego od reszty palców. Przez śródstopie przebiega również część aparatu, stabilizującą całą stopę i sprzyjająca jej odciążeniu.  

W początkowej fazie, gdy schorzenie nie jest za bardzo rozwinięte, w leczeniu stosuje się wkładki, kliny, plastry czy aparaty korekcyjne. Dobrze sprawdza się również indywidualnie dopasowana rehabilitacja fizjoterapeutyczna, skupiająca się przede wszystkim na rozluźnieniu mięśni stopy oraz korekcję zaburzeń w symetrii stopy i wykonywanych przez nią ruchów.  

Pomocne są również zabiegi fizjoterapeutyczne, działające przeciwzapalnie, m.in.: 

• krioterapia, 
• laseroterapia, 

• fala uderzeniowa, 
• terapia ultradźwiękowa.  

W bardziej zaawansowanych przypadkach, gdy wspomniane metody nie przynoszą żadnych rezultatów, konieczna jest chirurgiczna korekcja palucha koślawego.  

Operacyjne leczenie haluksów 

Jest kilka dostępnych metod leczenia chirurgicznego haluksów. Przed przystąpieniem do zabiegu specjalista ocenia stopień zmian w obrębie stopy oraz ogólną kondycję stawu.  

Operacyjna korekcja palucha koślawego może przebiegać techniką:  

1. artrodezy – trwale usztywnia staw, uniemożliwiając później jego zginanie; 

2. artroplastyki – polega na przebudowaniu, wyrównaniu lub zastąpieniu powierzchni stawowej; 

3. osteotomii – zabieg polega na przecięciu kości, co ma na celu m.in. poprawę jego kształtu.  

W leczeniu chirurgicznym haluksów niekiedy wykonuje się również operację na tkankach miękkich, tzw. bez przecięcia kości. Przeprowadza się ją w obszarze niedokrwionym (na udo zakłada się opaskę uciskową), a sam zabieg polega na odsłonięciu I kości śródstopia.